Prawidłowy przebieg nabywania mowy ma kluczowe znaczenie dla wielu aspektów życia, takich jak rozwój społeczny, emocjonalny czy edukacyjny. Logopedzi, a także świadomi rodzice, często zastanawiają się, jakie są ramy prawidłowych etapów rozwoju mowy dziecka oraz kiedy można zacząć się martwić, a raczej działać w przypadku ewentualnych opóźnień. W tym premierowym wpisie omówię najważniejsze informacje oparte na wiedzy i badaniach dotyczących rozwoju mowy dziecka oraz przedstawię tabelę rozwojową, która ułatwi zrozumienie norm rozwojowych mowy.
Etapy rozwoju mowy u dziecka
Popularna jest opinia, że każde dziecko rozwija się indywidualnie, jednak nie mogę się z nią zgodzić. Prawidłowo powinna brzmieć: „Każde dziecko rozwija się indywidualnie, ale w ramach przewidzianych norm.” Istnieją ogólne normy, które pomagają w ocenie, czy rozwój mowy danego dziecka przebiega prawidłowo, czy też nie. Dzieci różnią się oczywiście tempem rozwoju, zarówno mowy, jak i innych aspektów, ale odbywa się to w ramach szerokich, aczkolwiek konkretnych norm.
Zacznijmy od tego, że rozwój mowy to nie tylko wypowiadanie pierwszych słów, ale również rozumienie, gesty (komunikacja niewerbalna), kontakt wzrokowy czy wspólna uwaga oraz kilka innych elementów. Dzisiaj jednak opiszę tylko aspekt samego wypowiadania słów. Ta tabela rozwojowa mowy oparta jest nie na wiedzy babci i sąsiadki Filipa, który nie mówił do 3. roku życia, a tu: „Patrz, zaczął i jest dyrektorem.” To prawdziwa wiedza oparta na badaniach i normach logopedycznych, a bibliografię znajdziesz na dole. Określa medianę rozwoju mowy, a dokładniej mowę czynną, czyli wypowiadania słów.
Do wyznaczenia norm można przyjąć różne stanowiska na podstawie tych samych badań; można wziąć pod uwagę średnią oraz odchylenie standardowe, pewne przedziały, ale uznałam, że najbardziej obrazowe będzie pokazanie mediany. Co to takiego? Mediana to w naszym przypadku: połowa dzieci mówi więcej, połowa mniej, czyli jest to taki środek. Jeśli nie zgadzasz się i uważasz, że lepsza będzie inna wartość, np. wzięcie pod uwagę odchylenia standardowego, to skorzystaj ze źródła danych (bibliografia). Oparłam tę tabelę na interpretacji przedstawionej w Inwentarze Rozwoju Mowy i Komunikacji, gdzie do wyznaczenia norm przebadano 1245 dzieci w wieku od 8 do 18 miesięcy (po około 100 z każdego miesiąca, mniej więcej połowa chłopców i połowa dziewczynek). To świetna pozycja, chociaż analiza nie jest taka łatwa, bo jest tak wiele cennych danych. Jeszcze raz zaznaczam, że jest to mediana i jeśli Twoje dziecko mówi 10 słów więcej albo 4 mniej, to nadal jest w porządku. Ważne, by być jak najbliżej mediany lub oczywiście powyżej, a szczegółowej analizy dokona logopeda, który ma wiedzę i narzędzia, aby precyzyjnie ocenić rozwój mowy Twojego dziecka.
Dlaczego nie średnia, a mediana i co to właściwie jest?
Średnia wartość faktycznie mówi o tym, ile słów przeciętnie mówi dziecko w danym wieku, ale odchylenie standardowe wskazuje, że w tej grupie może być duże zróżnicowanie. Mamy np. 4 dzieci, które w wieku 18 miesięcy nie mówią nic i znacznie zaniżają średnią, wskazując, że wszystkie dzieci z tej grupy powinny mówić mniej.
Mediana natomiast to konkretna liczba słów, którą można powiedzieć, że mówi „przeciętne” dziecko w tej grupie wiekowej (bo po prostu połowa dzieci mówi mniej, a połowa mówi więcej). Jeśli nie rozumiesz różnicy, nie martw się, ja też na początku kilka razy musiałam się zastanowić, dlaczego to jest różnica. Przejdźmy do konkretów.
Jak rozpoznać opóźnienie w rozwoju mowy?
Jeśli dziecko nie zaczęło do około 18. miesiąca życia wypowiadać pierwszych słów, może to być sygnał związany z opóźnieniem rozwoju mowy. Warto jednak wcześniej zwrócić uwagę na inne aspekty związane z komunikacją, jak np. gesty czy rozumienie. Co ważne: nie czekamy z wizytą u logopedy do 18. miesiąca! Jeśli mija 13-14. miesiąc, to najwyższy czas, by udać się do niego po wskazówki, a gdy niepokoi nas coś więcej (np. dziecko nie wskazuje palcem, nie reaguje na imię) – należy to zrobić znacznie wcześniej, jak tylko to zauważymy.
Co robić w przypadku opóźnień?
Jeśli zauważysz, że rozwój mowy Twojego dziecka, warto podjąć kilka ważnych kroków:
- Konsultacja z logopedą – tylko z tym, który specjalizuje się w pracy z małymi dziećmi. Logopeda przeprowadzi szczegółową ocenę i w razie potrzeby poprowadzi terapię.
- Stymulowanie rozwój mowy w swoim domu – czytanie książek, opisywanie świata, naśladowanie dźwięków i BRAK, wyeliminowanie wysokich technologii to świetne sposoby na wspieranie rozwoju mowy u dzieci.
Podsumowanie
Rozwój mowy u dziecka to rzeczywiście proces dynamiczny i indywidualny, który zależy od wielu czynników, ale jest objęty konkretnymi normami. Przedstawiona przeze mnie tabela związana z rozwojem mowy ma charakter poglądowy i stanowi ogólny przewodnik, który może pomóc rodzicom oraz logopedom w przesiewowym monitorowaniu rozwoju mowy dziecka. Wczesna diagnoza oraz odpowiednia stymulacja czy terapia są kluczowe, aby uniknąć wielu trudności w przyszłości: emocjonalnych czy szkolnych.
Jeśli rozwój mowy Twojego dziecka odbiega od normy, nie czekaj i nie wahaj się skontaktować z logopedą, specjalizującym się w pracy z małymi dziećmi, który pomoże w dalszej ocenie i terapii. Jak takiego znaleźć? Sprawdź jego strony internetowe, media społecznościowe, zadzwoń i zapytaj, lub/i poszukaj poleceń na grupach dla rodziców czy logopedów.
Napisz koniecznie (po zalogowaniu się na swoje konto na mojej stronie możesz komentować !), czy podoba ci się ten sposób komunikacji, wpisy blogowe i czy chętnie zobaczysz dalszą analizę tego narzędzia np. przedziały związane z liczbą słów w danym wieku czy też dalszą część, rozwój mowy powyżej 18 miesiąca życia.
Bibliografia:
Tabela i treści bazują na badaniach logopedycznych zawartych w Inwentarzu Rozwoju Mowy i Komunikacji (IRMIK) Słowa i gesty, Słowa i zdania, podręcznik, M. Smoczyńska, G. Krajewski, M. Łuniewska, E. Haman, K. Bulkowski, M. Kochańska, dostępny (sierpień 2023) na stronie Instytutu Badań Edukacyjnych.
