Jak ocenić czy rozwój mowy mojego dziecka lub pacjenta jest opóźniony?

Opóźnienia w rozwoju mowy to wyzwanie z jakim mam wrażenie, spotykamy się coraz częściej. Warto podkreślić na początku, że to pojęcie ma pewną pułapkę. Istnieje nazwa, “ORM- opóźniony rozwój mowy”, jako coś co jest jedynie opóźnieniem w rozwoju mowy i NICZYM WIĘCEJ, dziecko nie ma niedosłuchu, nie jest w spektrum autyzmu, po prostu ma prosty, zwykły, opóźniony rozwój mowy. Jednak istnieje także pojęcie opóźnienie w rozwoju mowy, które może mieć dziecko z jakimiś innymi trudnościami np. z zespołem genetycznym, z niedosłuchem, w spektrum autyzmu. Są to więc pojęcia prawie identyczne, zestawię je ze sobą, OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY (dziecko ma tylko to), a opóźnienie w rozwoju mowy (dziecko ma to, ponieważ nie mogło rozwinąć mowy ze względu np. na niedosłuch lub inne trudności). Te pojecia znaczą zupełnie coś innego dla nas, specjalisty. Często też te pojęcia są mylone i generalnie istnieje małe zamieszanie, ponieważ wprowadzone są także inne, podobne pojęcia przez badaczy. Skupimy się jednak dzisiaj na tym zwykły opóźnieniu, czyli dziecko nie ma niczego więcej, ono “tylko nie mówi”, uśmiecha się, pokazuje, rozumie, nic nas innego nie niepokoi. Mimo to, że “to tylko mowa”, wczesne rozpoznanie trudności, tych związanych z rozwojem mowy jest kluczowe, ponieważ możemy wprowadzić odpowiednie działania i znacząco poprawić rozwój językowy, ale także poznawczy dziecka czy wpłynąć na kontakty z rówieśnikami i pewność siebie, a także na przyszłe wyniki w nauce szkolnej. Chyba warto, prawda? W tym wpisie omówię jak dokładnie ocenić, czy możemy powiedzieć, że dane dziecko ma opóźniony rozwój mowy czy nie.

Czym właściwie jest opóźniony rozwój mowy (ORM)?

Opóźniony rozwój mowy można określić jako stan, w którym rozwój mowy dziecka, pacjenta jest nieprawidłowy, odbiega od normy. Co ważne, dzisiaj skupimy się na mówieniu, wypowiadaniu słów, ale pamiętaj, że dziecko, które nie mówi może mieć także zupełnie inne trudności np. z kontaktem wzrokowym, z polem wspólnej uwagi, rozumieniem i wiele więcej, może też mieć niedosłuch, spektrum autyzmu i inne, a ty możesz tego nie wiedzieć. Z tego względu ten artykuł ma uświadamiać i kieruje cię do logopedy (jeśli nim nie jesteś) jako do osoby, która w pełni oceni wszystkie te elementy, da ci konkretne zalecenia oraz postawi ostateczną diagnozę samodzielnie lub z innymi specjalistami jeśli będzie to konieczne. Artykuł traktuj jako pomocniczy punkt odniesienia i upewnienia się, a gdy tylko cokolwiek w rozwoju twojego dziecka cię niepokoi – idź do specjalisty zajmującego się danym obszarem.

Jak zatem ocenić opóźniony rozwój mowy?

Według literatury specjalistycznej (J. Stasiak, „Postępowanie logopedyczne w przypadku alalii prolongaty”, w: Logopedia. Standardy postępowania, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Lublin: UMCS, 2015) jeżeli opóźnienie w rozwoju mowy wynosi 6 miesięcy lub więcej, możemy mówić o opóźnionym rozwoju mowy dziecka. 

Odnosimy się po prostu do norm i sprawdzamy czy dane dziecko mówi tyle ile powinno w danym wieku. Następnie widząc, że nasze 18 miesięczne dziecko mówi tyle słów ile 12 miesięczne, przeliczamy, że ma 6 miesięcy opóźnienia, czyli opóźnienie w rozwoju mowy. W poprzednich artykułach odnosiłam się do mediany, ile słów mówi dziecko w wieku 12-18 miesięcy. Jeśli przyjmiesz to za punkt odniesienia to 12 miesięczne dziecko mówi kilka słów (mediana 5 słów), a 18 miesięczne kilkadziesiąt (mediana 35 słów), a więc jeśli dziecko w wieku 18 miesięcy, mówi tak jak dziecko 6 miesięcy młodsze, czyli 12 miesięczne, czyli kilka słów np. 5 zamiast kilkunastu, kilkudziesięciu najprawdopodobniej będzie mowa opóźnieniu w rozwoju mowy.

Należy pamiętać o tym, że dziecko, które “tylko nie mówi” może mieć szereg innych trudności, które należy wykluczyć. Ocenić musimy zarówno rozumienie mowy jak i przeprowadzić obserwację oraz rozbudowany wywiad. Należy zapytać w nim zarówno o przebieg ciąży, porodu czy wcześniejsze choroby dziecka, ale także rodzinne predyspozycje do różnych zaburzeń. Ustalamy także, kiedy dziecko zaczęło gaworzyć, kiedy mówić pierwsze słowa i wiele więcej. Widzisz, to nie takie proste 🙂 

Narzędzia diagnostyczne

W procesie takiej diagnozy logopedzi korzystają z wielu narzędzi, które pomagają w precyzyjnej ocenie rozwoju mowy pacjenta, ale także ocenie innych wspomnianych kwestii. Kluczowy będzie kontakt wzrokowy, gest wskazywania palcem, pole wspólnej uwagi, rozumienie czy chociażby wygląd. Tak wygląd. Sprawne oko logopedy od razu zauważy nieprawidłowy tor oddechowy, nieprawidłową pozycję spoczynkową języka już po pierwszej sekundzie od zobaczenia dziecka! Oczywiście nie zawsze to takie proste, ale wiele rzeczy widać natychmiast, jeszcze przed przekroczeniem progu gabinetu. Moimi trzema ulubionymi narzędziami w diagnozie dziecka z ORM (opóźnionym rozwojem mowy) są: 

• LogoKroko – używany do oceny różnych aspektów rozwoju językowego, zarówno zasobu słownictwa, tworzenia zdań czy rozumienia mowy.
• Worek z różnymi zabawkami- także używany do oceny zasobu słownictwa oraz rozumienia mowy.
• Wywiad – rozbudowane narzędzie diagnostyczne, które także jest kluczowe i pomaga w zbudowaniu zaleceń domowych.

Korzystam jednak z wielu innych narzędzi oraz oczywiście z kluczowej obserwacji dziecka, która dostarcza mi cennych informacji, jednak te są moimi bazowowymi.

Podsumowanie

Pamiętaj, że opóźniony rozwój mowy może mieć poważne konsekwencje dla dalszego rozwoju dziecka, po pierwsze może okazać się, że ma wyraźne podłoże, które wymaga natychmiastowych działań, chociażby niedosłuch czy spektrum autyzmu. Do tego opóźnienie w rozwoju mowy może powodować chociażby frustrację oraz trudności z nawiązywaniem kontaktu z rówieśnikami i wiele więcej. Bo jak ma optymalnie rozwijać się poznawczo, jeśli nie potrafi zapytać Cię dlaczego ten pies szczeka albo skąd pada śnieg? Warto więc pamiętać, że nie czekamy na to aż dziecko zacznie mówić, tylko widząc chociaż niewielkie trudności, a na pewno jeżeli opóźnienie w rozwoju mowy wynosi 6 miesięcy, należy zgłosić się do logopedy (najlepiej już wcześniej, jak widzimy, że mowa nie rozwija się dynamicznie), który dokona dokładnej diagnozy i wskaże odpowiednie działania, a być może zaleci terapię.