Jak badać pozycję spoczynkową języka: praktyczne metody oraz narzędzia

Badanie pozycji spoczynkowej języka to jeden z kluczowych elementów diagnozy logopedycznej, który dostarcza nam wiele istotnych informacji i kieruje naszym początkowym postępowaniem. Oprócz pozycji samego języka, ostatnio podkreśla się równie ważne obserwowanie warg, pozycje spoczynkową warg, jednak uważam, że jest ją znacznie łatwiej ocenić. Właśnie pozycja spoczynkowa języka jest bardziej skomplikowana do zbadania. Zanim przejdziemy jednak do metod jej badania, mam dla początkujących, chociażby studentów wyjaśnienie, że PSJ (pozycja spoczynkowa języka) jest to naturalne ułożenie naszego języka w jamie ustnej, gdy nie wykonuje żadnych ruchów, np. nie mówimy czy nie jemy. Może być prawidłowa lub nie np. gdy język leży na dole jamy ustnej. ten artykuł jest dla specjalistów, więc pozwól, że nie będę szczegółowo omawiała teorii, tylko od razu przejdę do praktyki, czyli badania.

Jakie są metody na jej zbadanie? Tak naprawdę jest kilka krzyżowych, trudnych, z których korzystałam i korzystam w swojej praktyce, ale nie odpowiadały one na moje potrzeby i potrzeby młodych logopedów, więc opracowałam własną, banalną metodę, o której nie słyszałam na szkoleniach (a byłam na wielu), ani nie widziałam w żadnym polskim artykule naukowym. Po przetestowaniu jej postanowiłam przeszukać zagraniczne artykuły i tam pojedyncze osoby wspominają o tym, że taka opcja jest, jednak nie w formie jaką ci opisze. Zacznijmy jednak od tych klasycznych metod.

1. Barwniki spożywcze i pisaki lukrowe – narzędzia dla logopedów

W trakcie swoich studiów logopedycznych uczyłam się metody wykorzystania barwników spożywczych do oceny pozycji spoczynkowej języka. Polega to na nałożeniu takiego barwnika na język, zamknięciu buzi przez pacjenta i otworzeniu jej, co umożliwia logopedzie łatwe śledzenie, gdzie język dotknął (lub nie) zębów, podniebienia czy zębami. Jednak dostępność barwników w tamtym momencie (przynajmniej dla mnie) była ograniczona, a dodatkowo martwiłam się o problemy z alergiami i trudnością ich użycia w praktyce- zbieranie zgód od rodziców?

Kilka lat później na jednym ze szkoleń prowadzonych przez A. Rosińską dowiedziałam się o wykorzystaniu pisaków lukrowych, które są świetną alternatywą dla barwników, przede wszystkim były tanie i . łatwo dostępne, a także proste w użyciu. Ta metoda sprawdziła się w wielu przypadkach, ale nie jest pozbawiona wad.

Jak działa metoda z pisakami lukrowymi? Tak samo jak z barwnikiem tylko wygodniej. Lukier pisakiem nakładamy na język pacjenta (ja lubie nałożyc na szpatułkę i z niej na język), następnie pacjent zamyka buzie i tak samo po otwarciu widzimy gdzie się odbił, czyli czego dotykał lub nie, co pozwala śledzić jego ruchy i ocenić pozycję spoczynkową. Rodzice w gabinecie z łatwością akceptują ten sposób po zapytaniu o możliwość użycia. Niestety nadal w przedszkolach, szkołach ta metoda może być trudna do wprowadzenia, bo znowu musimy pytać każdego rodzica o zgodę. 

Jednak nawet po uzyskaniu zgody mogą wystąpić pewne trudności:

• Dziecko po nałożeniu czegokolwiek na język często próbują unikać dotykania nim czegokolwiek, błędnie pokazując nieprawidłową pozycje spoczynkową języka.
• Niektórym dzieciom smak pisaka może nie odpowiadać, a na pewno przy trzecim użyciu- już nie bardzo chcą na nie pozwolić, a jedna próba nie daje mi pewności.

Mimo wszystko pisaki lukrowe pozostają jednak łatwą do stosowania i w miarę skuteczną metodą.

2. Obserwacja języka w trakcie oddychania

Kolejną banalną metodą, którą stosuję, jest po prostu obserwacja pozycji języka w spoczynku, podczas nieprawidłowego oddychania. To bardzo prosta technika, która nie wymaga niczego, ale da się ją przeprowadzić tylko z dziećmi, które mają nieprawidłowy tor oddechowy. Kiedy usta dziecka z tego powodu są otwarte, możemy po prostu zobaczyć, jak język się układa, czyli leży na dnie jamy ustnej. 

Dodatkowo można przeprowadzać obserwację przez szpary między zębami, co wydaje mi się usłyszałam na jakimś szkoleniu, ale niestety nie mogę przypomnieć sobie na jakim, i działa to w przypadku dzieci, które mają wspomniane przerwy między zębami lub po prostu wypadł im ząb. Ułatwia to kontrolę pozycji języka, ponieważ możemy zobaczyć jego ułożenie. Jest to jednak moim zdaniem niezwykle trudne dla początkującego logopedy, by ocenić – co widzi.

3. Nowa, odkryta metoda: slow motion w badaniu języka

Jedną z najnowszych, bo wymyślona przeze mnie miesiąc temu i najbardziej innowacyjna i prosta metoda, którą odkryłam i która okazała się nadzwyczaj skuteczna, jest wykorzystanie funkcji zwolnionego tempa w aparacie. Choć jak wspominałam nigdzie wcześniej nie natknęłam się na opis tej techniki, ani żadne szkolenie na jakim byłam, jej nie omawiało, dla mnie okazała się ona przełomowa. Możliwe jednak, że ktoś z was już na to wpadł! Jestem pewna, że tak, bo jest prosta i w zasięgu każdego !

Jak działa metoda PSJ SKAN?

1. Pacjent jest nagrywany telefonem pod lekkim kątem od dołu i otwiera buzie.
2. Nagranie można przeprowadzić zarówno w trybie zwolnionego tempa lub normalnie, a później spowolnić w aplikacji np. CapCut.
3. Kluczowe jest, aby powtórzyć próbę kilka razy, a nasz pacjent powinien otworzyć usta szybko i naturalnie, bez dłuższego uprzedzenia i przygotowania. To ważne, by język nie został przez nich „celowo” lub nienaturalnie inaczej ułożony, co mogłoby zafałszować wynik.

Testowałam tę metodę na kilkunastu osobach i wyniki były niesamowite. Czasami wymaga to kilku prób, ale są one banalne w wykonaniu i możliwe nawet dla 2 -3 latka, a w końcu udaje się uchwycić pewną i dokładną pozycję języka. Doskonale widać, czy język spadł nam z góry czy od początku leżał na dnie jamy ustnej oraz chociażby gdzie będąc u tej góry się znajdował, może był np. lekko wycofany?

Dlaczego metoda slow motion jest skuteczna?

• Jest łatwa do wdrożenia i nie wymaga niczego oprócz telefonu (i zgody)
• Pozwala na dokładne przeanalizowanie ruchów języka (można potem oglądać nawet klatka po klatce)
• Działa dla naprawdę szerokiej grupy, bo można próbować nawet z maluchami, będę ją testowała właśnie w najbliższym czasie z najmłodszymi!

Metodę dopiero badam, szukam czy ktoś ją opracowywał, a także monitoruje jej skuteczność, ale wygląda bardzo obiecująco ! 

Podsumowanie

Badanie pozycji spoczynkowej języka jest dość trudne, ale istnieje kilka metod, które można krzyżowo stosować w codziennej praktyce logopedycznej. Mam nadzieję że moja metoda zwolnionego tempa, po szczegółowym opracowaniu uprości to trudne badanie. Ważne jest, aby każdą z tych metod dostosować do pacjenta i warunków, w jakich pracujemy, oraz do naszych możliwości.

Czy stosujesz inne metody, badania pozycji spoczynkowej języka? Podziel się swoimi doświadczeniami!